Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) is een uniek en historisch belangrijk archief in Nederland. Dit archief bevat de dossiers van personen die na de Tweede Wereldoorlog werden onderzocht of vervolgd wegens collaboratie met de Duitse bezetter. Het CABR biedt een waardevolle inkijk in de naoorlogse rechtspleging en de manier waarop Nederland omging met vermeende en bewezen landverraders.
Oprichting en doel
Na de bevrijding in mei 1945 werd in Nederland de Bijzondere Rechtspleging ingesteld. Dit speciale rechtsstelsel had als doel om oorlogsmisdadigers, collaborateurs en andere betrokkenen bij de Duitse bezetting te berechten. De verwerking van deze zaken werd toevertrouwd aan speciale rechtbanken en tribunalen. Om deze processen te ondersteunen, werd een centraal archief opgericht: het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging. Dit archief verzamelde en beheerde de dossiers van alle personen die werden onderzocht of vervolgd onder de Bijzondere Rechtspleging. In totaal bevat het CABR meer dan 300.000 dossiers, variërend van lichte verdenkingen tot zware oorlogsmisdaden.

Auteursrechthebbende: Nationaal Archief, CC0
Inhoud van het archief
Het CABR bevat een breed scala aan documenten, waaronder:
- Verhoorverslagen van verdachten en getuigen
- Correspondentie tussen justitiële instanties
- Bewijsmateriaal, zoals brieven, foto’s en dagboeken
- Vonnissen en processtukken
Deze dossiers geven een gedetailleerd beeld van de juridische en maatschappelijke gevolgen van collaboratie en helpen historici en onderzoekers bij het reconstrueren van deze turbulente periode.
Toegang en privacy
Vanwege de gevoelige aard van de documenten is het CABR niet vrij toegankelijk voor het publiek. Veel dossiers bevatten persoonsgegevens van nog in leven zijnde of recent overleden personen. Daarom zijn er strikte privacyregels van kracht. Onderzoekers en nabestaanden kunnen onder bepaalde voorwaarden inzage krijgen via het Nationaal Archief, waar het CABR wordt beheerd. Sinds enkele jaren zijn delen van de collectie gedigitaliseerd, wat het onderzoek enigszins vergemakkelijkt. Desondanks zijn archiefstukken niet online te bezichtigen vanwege privacy redenen. Wel kan je online zoeken op bijvoorbeeld de naam van iemand waarvan je vermoedt dat hij of zij wel eens in het archief van het CABR voor kan komen. Of gewoon op je achternaam zoeken. Komt iemand uit jouw familie voor op de website? Dan wil dat eigenlijk enkel zeggen dat zij verdachten waren. Of zij ook werkelijk berecht zijn, daar kan je alleen achter komen door een dossier te reserveren en naar het Nationaal Archief te gaan om een dossier in te zien. Naar schatting zijn er zo’n 425.000 verdachten.
Historische betekenis
Het CABR is van onschatbare waarde voor de geschiedschrijving van Nederland. Het biedt niet alleen inzicht in de rechtsgang na de oorlog, maar ook in de maatschappelijke verdeeldheid en de zoektocht naar gerechtigheid. De verwerking van collaboratie en de keuzes die toen zijn gemaakt, blijven relevant voor hedendaagse discussies over schuld, vergeving en de omgang met een beladen verleden. Door dit archief zorgvuldig te bewaren en toegankelijk te maken voor onderzoek, blijft de herinnering aan deze periode levend. Het CABR herinnert ons eraan hoe Nederland zich juridisch en moreel heeft opgesteld na een van de donkerste perioden uit zijn geschiedenis.